बलबहादुरको अवस्था : खुल्ला आकासमुनिको बास, सुरक्षित घरको आस

कुन्सरे, पाल्पा । पाल्पा जिल्लाको सदरमुकाम तानसेन । रमाइलो सहर । त्यसैको पुच्छरमा छ कुन्सरे । कुन्सरे बस्तीको सिरानमा छ बलबहादुर विश्वकर्माको बास ।

उनी कुन्सरेको जंगलमा रहेको सानो कुनामा बास बस्छन् । जहाँ ५ वटा टीनको पाताले शीत ढाक्ने बनाइएको छ । त्यही ठाउँमा बलबहादुर बस्दै आएको वर्षाै भइसक्यो ।

४५ वर्ष पुगेका बलबहादुर जन्मदै अपांग पनि हुन् । उनी आँखा कम देख्छन्, कान पनि कम सुन्छन् । उनको हात पनि त्यस्तै छ । ४० वर्षीय श्रीमती कमलाले घरसँगै रहेको जंगलका सालका पात टिपेर बजार लैजान्छिन्, पात बेचेर कमाएको पैसाले छोराछोरीको छाँक टार्छन् ।

यसरी नै चलेको छ ५ जनाको परिवार । जसको एक धुरसम्म जग्गा छैन । बस्ने बास पनि गतिलो छैन । मात्र आकासको तारा छेकिन्छ । लाग्छ उनीहरुमै यसरी बस्न जन्मिएका हुन् ।

राज्यले आम नागरिकको लागि बास, गाँस र कपासको व्यवस्था गर्नुपर्छ । तर बलबहादुरको परिवार जंगलको छेउमा बस्दै आएको पनि वर्षाै भइसक्यो । तर, अहिलेसम्म राज्यले उनीहरुलाई नागरिक ठानेको छैन । मानौं उनीहरु नागरिक नै होइनन् । बलबहादुरको बसाई हेर्दा लाग्छ, उनीहरु अझैं ढुंगे युगमै छन् ।

नागरिकता बोकेका अनागरिक
उनीहरु वर्षाैदेखि वनको जग्गामा बस्दै आएका छन् । उनी बस्दै आएको ठाउँ पाल्पा जिल्लाको सदरमुकाम तानसेन नगरपालिका क्षेत्र मै पर्छ । तानसेन नगरपालिकाको बर्तुङदेखि झण्डै ३ किलोमिटर दक्षिणमा बस्छन् बलबहादुर ।

उनको घर पुग्न राजमार्ग छाडेर पैदल यात्रा गर्दा पनि २० मिनेट जति लाग्छ । तर, उनको अवस्था हेर्दा उनी मानव बस्तीसँग कुनै सम्बन्ध नै छैन । किनकी नगरपालिका क्षेत्रको बसाई । तर, परिवार बस्ने बाँस छैन । खाने गास छैन । आकाशमुनिको बाँस छ ।

उनी शारीरिक रुपमा असक्त छन् । तर, राज्यले उनलाई अपांगता भएका व्यक्तिसरह पनि मानेको छैन । अर्थात् उनी राज्यको सुविधा पाउनबाट पनि बञ्चित छन् । ‘अपांग भत्ताको कुरा गर्दा जन्मजात अपांग हुनुपर्छ भन्छन्’ कमलाले निशान न्युजसँग भनिन्, ‘खै हामी जस्तो गरिवलाई कसले देला र अपांग भत्ता ?’

बलबहादुर केही समयअघि मात्रै नागरिक भएका छन् । जिल्ला प्रशासन कार्यालयबाट बल्लबल्ल नागरिकता लिएका छन् । उनलाई नागरिकता दिलाउन पनि दलित दलितकारकर्मीले निक्कै प्रयास गर्नुपरेको स्थानीय दलित अधिकारकर्मी दिनेश गन्धर्व ।

पूरा हुँदै घरमा बस्ने सपना
अहिलेसम्म उनले ढुक्कसँग सुतेको रात छैन । जंगलको छेउ । जंगली जनवारको उस्तै डर । कहिलेकाँही जंगलका बाघ कराउँछन् । स्थानीय कम्तीमा पनि डर लुकाउन सक्छन् । तर, उनको डर लुकाउने ठाउँसम्म छैन ।

बलबहादुरलाई पनि आफ्ना कलिला बालबच्चा घरभित्र राख्ने रहर छ । आफु पनि ढुक्कसँग निदाउने रहर छ । सपनीमै भए पनि दुःखको जिन्दगी कटाउने रहर छ ।

अहिले उनको त्यो खुल्ला आकासे घर विस्थापनको तयारी भइरहेको छ । उनको त्यो आकासे घरलाई विस्थापन गरेर नयाँ घरमा बसाउने प्रयास गरेको छ विश्वकर्मा हेल्पिङ ह्याण्ड अराउण्ड द वल्र्ड फाउण्डेसन (भावह) ले ।

फाउण्डेसनले बलबहादुरलाई नयाँ घरमा बसाउने गरी पक्की घर बनाइरहेको छ । जुन अन्तिम चरणमा पुगेको छ । फाउण्डेसनले देशविदेशमा रहेका विश्वकर्मासँग चन्दा संकलन गरेर घर बनाइरहेको छ । जुन घरमा बलबहादुरले आफ्नो परिवारलाई ढुक्कसँग राख्न पाउनेछन् ।

यसरी बन्यो घर बनाउने योजना
बलबहादुरको परिवार जंगलमा बस्दै आएको सार्वजनिक भयो । उनको दर्दनाक अवस्था थाहा पाएपछि विश्वकर्मा हेल्पिङ ह्याण्ड अराउण्ड द वल्र्ड फाउण्डेसनका अध्यक्ष कृष्ण गहतराजको पहलमा बेलायतबाटै बलबहादुरको घर बनाउने योजना बन्यो ।

फाउण्डेसनका अध्यक्ष गहतराजको पहलमा आर्थिक सहयोग सुरु भयो । काठमाडौंमा भएको पटक–पटकको छलफलपछि झण्डै साँढे ६ लाखमा घर बनाइदिने पक्कापक्की भयो ।

स्थानीय स्तरमा पनि समिति बन्यो । राष्ट्रिय द लिड सशक्त युवा समूह र स्थानीय संस्था दलितका लागि साझा अभियानको पनि सक्रियता बढ्यो । सबैको चासो बढेपछि धमाधम घर निर्माण कार्य जारी रहेको घर निर्माण समितिका संयोजक बसन्त विश्वकर्मा बताउँछन् ।

यस्तो छ प्रगति
अहिले पाल्पामा मात्रै होइन, सबैतिर बलबहादुरको घरको अवस्थाले चर्चा पाएको छ । स्थानीयहरु जागरुक भएका छन् । विभिन्न संघ संस्था पनि जागरुक भएका छन् । सानो र चिटिक्क परेको घर बन्दै छ । मिस्त्रीहरु जतिसक्दो चाँडो बलबहादुरलाई नयाँ घरमा बास बसाउने गरी काम गरिरहेका छन् ।

घर निर्माणको प्रारम्भमा द लिडले पनि आर्थिक संकलन गर्ने प्रतिवद्धता जनाएको थियो । तर, द लिडले आर्थिक सहयोग उपलब्ध गराउने नसकेपछि विश्वकर्मा हेल्पिङ ह्याण्ड अराउण्ड द वल्र्ड फाउण्डेसनले झण्डै २ लाख रुपैयाँ खर्च गर्दा घरको आकार आइसकेको छ (हेर्नुस् तस्विर) ।

बलबहादुरसँग फाउण्डेसनको साइनो
बलबहादुर विश्वकर्मा परिवारलाई बस्ने घरको व्यवस्थापनको लागि जुटेको विश्वकर्मा हेल्पिङ ह्याण्ड अराउण्ड द वल्र्ड फाउण्डेसनसँग रगतको कुनै साइनो छैन । छ त केवल विश्वकर्माको ।

‘विश्वकर्माले विश्वकर्मा’ लाई भन्ने नारा दिएको छ विश्वकर्मा हेल्पिङ ह्याण्ड अराउण्ड द वल्र्ड फाउण्डेसनले । यसको उदेश्यभ भनेकै विश्वकर्मा समुदाय भित्रको सुख दुःखमा हातेमालो गर्दै अगाडी बढ्ने हो । यसैको एउटा प्रयास हो भन्छन् फाउण्डेसनका नेपाल संयोजक राजन लोहनी ।
समग्र विश्वकर्माको आर्थिक र सामाजिक विकास गर्ने लक्ष्यका साथ २०६२ भावहको स्थापना भएको थियो । जसको संस्थापक अध्यक्ष हुन् कृष्ण गहतराज ।

यसले हालसम्म नेपालका सबै जिल्ला र विदेशमा समेत बसोबास गर्ने विश्वकर्माहरुलाई एकताको मालामा जोड्ने काम गर्दै आएको छ । यसै सिलशीलामा बलबहादुर विश्वकर्माको घर निर्माणमा जुटेको छ । यसअघि गुल्मी निवासी किड्नी पीडित गीता रसाइलीको घर निर्माण र बालबच्चाको पढाइको लागि ४ लाख ५० हजार सहयोग गरेको थियो ।

भावहले अहिलेसम्म विभिन्न व्यक्तिहरुलाई आर्थिक, भौतिक र नैतिक सहयोग गर्दै आएको छ । तर, सबैभन्दा उदाहरणीय कार्य भनेको बलबहादुर विश्वकर्माको घर निर्माण गर्नु हो । जंगलमा बसेको व्यक्तिको घर बनाइदिनु उदाहरणीय काम हो’ स्थानीय भुपू वडाध्यक्ष खिमबहादुर थापा भन्छन्, ‘यसरी सबै जुटेर घर बनाइदिँदा कम्तीमा पनि एउटा दलित परिवारले राहत पाउँछ ।’